110 kilometra nga Tirana, në zonën malore të Munellës në kufirin Pukë-Mirditë, aktivistët mjedisorë bëjnë kujdes të shmangin kultivuesit e kanabisit ndërsa monitorjnë habitatin e fundit në Shqipëri të rrëqebullit ballkanik.
Makina hidhet pupthi aty-këtu në rrugën e kalueshme vetëm me xhip, që të çon drejt malit të Munellës dhe që ha 20 kilometra të pashtruara që nga lënia e asfaltit të Rrugës së Kombit drejt kufirit Pukë-Mirditë.
Një skuadër aktivistësh mjedisorë kanë marrë rrugën nga Tirana për të vëzhguar nga afër situatën e zonës me rëndësi jetike për një nga speciet më interesante dhe të rralla të Ballkanit, rrëqebullit.
Për shkak të shfrytëzimit pa kriter të burimeve natyrore, vetëm pesë apo gjashtë individë rrëqebulli njihen në këtë zonë, të cilësuar si i vetmi habitat i nënllojit të rrëqebullit Ballkanik në Shqipëri.
Me sytë katër për makinat dhe dylbitë e kultivuesve të kanabisit në zonë, të cilët shpesh herë ndalojnë makinat e “kureshtarëve me aparat fotografikë”, Ilir Shyti, një inxhinier pyjesh i specializuar në monitorimin e rrëqebullit dhe Xhemal Xherri nga Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror në Shqipëri, PPNEA, vëzhgojnë përreth duke e shoqëruar udhëtimin me vrojtime të përsëritura.
Një lule endemike aty apo ndonjë zonë pyjesh e djegur së fundmi këtu, tërheqin vazhdimisht vëmendjen e tyre. Duke paralajmëruar për kujdes me shkrepjen e fotove në zona të hapura, ku bëjnë patrullë rojat e parcelave të mbjella me hashash.
Ndryshe nga rojet e kanabisit, patrullimi i Shytit dhe Xherrit është i ligjshëm dhe ka për qëllim mbrojtjen e natyrës.
“Prerja e pyjeve apo zjarrvënia e qëllimshme, si dhe gjuetia e paligjshme po e rrezikojnë në mënyrë kritike rrëqebullin ballkanas, për të cilin kemi prova se ekziston vetëm në këtë zonë në Shqipëri dhe se gjenden vetëm pesë-gjashtë individë,” thotë për BIRN, Xhemal Xherri, koordinator i komunikimit në PPNEA.
Inxhinieri pyjor, Shyti pohon me keqardhje rrezikimin e këtij nënlloji ballkanas të rrëqebullit euroaziatik, i cili parapëlqeu zonën e Munellës si habitat pasi përpara viteve ’90 ishte një masiv pyjor i paprekur.
Monitorimi i pyjeve nga prerja dhe abuzimi sipas Shytit është ende i dobët dhe ndarja e re administrative i ka dërguar kompetencat në bashkitë e mëdha apo institucionet qendrore, ku fshatrat nuk përbëjnë prioritet.
Shqipëria ka vendosur moratorium 10-vjeçar për prerjen e pyjeve dhe ndalim 5-vjeçar për gjuetinë; si dhe në vitin 1994 rrëqebulli është përfshirë në mbrojtjen ligjore, por mjedisorët thonë se fenomenet dëmtuese vazhdojnë të gërryejnë në heshtje shanset për të mbijetuar të grabitqarit.
“Pozicioni gjeografik i Munellës sjell gjuetarë edhe nga zonat përreth,” sqaron Shyti, duke shtuar se kohët e fundit ka hasur dy rrëqebuj të ngordhur.
Për nënllojin e rrëqebullit të Ballkanit, Munella është zona e dytë e preferuar për riprodhim pas Mavrovës në Maqedoni, ku gëzon mbrojtje dhe kontroll më të lartë.
I dhënë pas pyjeve të larta dhe larg njerëzve, rrëqebulli ushqehet kryesisht me kaproj, dhi të egra apo lepuj apo shpendë dhe ka nevojë për hapësirë të madhe pasi udhëton deri në 45 kilometra në natë.
Deri pak vite më parë, mjedisorët thonë se banorët e zonës ishin të painformuar për statusin e mbrojtur të kësaj kafshe, të cilës nuk ia dinin as emrin dhe për të cilën rrjedhimisht nuk tregonin kujdes të veçantë.
Megjithatë, ata shprehen tashmë optimistë, falë një projekti të PPNEA “Rojtarët e Mjedisit Natyror”, të mbështetur nga Ambasada Amerikane në Tiranë, i cili koordinatori Xhemal Xherri thotë se ka shtuar monitorimin për rrëqebullin, si nëpërmjet kamerave kurth, por edhe përmes përpjekjes së krijimit të një grupi rojtarësh të rinjsh nga zona.
“Një faktor shumë thelbësor për të shtuar ndërgjegjësimin është edhe trajnimi i të rinjve në Pukë-Mirditë për t’u kthyer në rojtarë të faunës së tyre”, tha Xherri për BIRN.
“Kemi kryer trajnime me gjimnazistët në Pukë-Mirditë dhe Jabllanicë për t’i kthyer ata në rojtarë të mjedisit, duke i njohur me biodiversitetin dhe krimet mjedisore, të cilat më pas i raportojnë tek ne dhe më pas shoqata jonë ia kalon institucioneve përkatëse”, shtoi ai.
Përkrah monitorimit nga dashamirësit e natyrës, megjithatë Xherri argumenton se është e nevojshme të sigurohet një mbrojtje e Munellës me statusin e parkut kombëtar.
“Po kryejmë konsultime me njësitë administrative për ta shpallur zonën park kombëtar, kështu zona përfiton në shumë mënyra. Së pari do të preket nga aplikimi i konventave të ndryshme të mbrojtjes së natyrës, së dyti do të vijnë më shumë fonde europiane dhe së treti do të ketë investime për zona rekreative,” u shpreh ai.
“Prania e rrëqebullit e do këtë status për të mbrojtur zonën ku ai banon”.
Inxhinieri i pyjeve, Ilir Shyti për të cilin mbrojtja e zonës është krenari e dyfishtë, për shkak se ai ka lindur në këto pyje, thotë se riprodhimi i një lloji të rrallë siç është rrëqebulli është një shtysë që të punojnë më fort për ta mbrojtur atë.
“Shpresoj të shtohen” – uron Shyti duke buzëqeshur, ndërsa paralajmëron se ky është shansi i vetëm i Shqipërisë për ta shfrytëzuar fatin që e ka rrëqebullin në gjendje të egër.
