OSBE-ODHIR ka vërejtur në raportin final se qeveria përdori krimin për të blerë zgjedhjet dhe se partia në pushtet keqpërdori burimet shtetërore në favor të vjedhjes së zgjedhjeve.
‘Partia në pushtet përdori një seri avantazhesh përmes kontrollit të pushtetit qendror dhe lokal duke keqpërdorur burimet shtetërore
Raporti final i OSBE-ODHIR ka nxjerrë në pah edhe të gjithë akuzat e opozitës në lidhje me kapjen e zgjedhjeve nga bandat të promovuara nga qeveria.
Sipas raportit në Shkodër në disa qendra votimi u vu re prania e disa grupeve të të rinjve të cilët kontrollonin zonën.
‘Në disa qendra votimi u vu re prania e grupeve të të rinjve të cilët duket se e “kontrollonin zonën”
Në Shkodër u regjistruan disa raste të shpërndarjes së parave në afërsi të qendrave të votimit.’
Duke u nisur nga këto konstatime, OSBE/ODIHR ka hartuar disa rekomandime për Shqipërinë në mënyrë që të përmirësojë më tej zhvillimin e zgjedhjeve në Shqipëri. Fillimisht në rekomandimet prioritare, rekomandohet që çdo ndryshim në kuadrin ligjor duhet të paraprihet nga një proces i hapur dhe gjithëpërfshirës dhe për çdo mosmarrëveshje, t’i adresohen Komisionit të Venecias dhe OSBE-së.
Një tjetër rekomandim ka marrë shkas nga publikimi i databazës me të dhënat personale të mbi 900 mijë qytetarëve shqiptarë dhe preferencat e tyre në votim. OSBE thotë se Shqipëria duhet të garantojë sigurinë e këtyre të dhënave teksa i bën thirrje institucioneve të hetojnë çdo rast të abuzimit me to.
OSBE/ODIHR thotë se Shqipëria duhet të rishikojë ligjin që i lejon kryetarëve të partive që të kandidojnë në disa zona zgjedhore në mënyrë që të ruhet barazia mes kandidatëve.
REKOMANDIMET E OSBE/ODIHR
Këto rekomandime, të përfshira përgjatë tekstit, ofrohen me qëllim që të përmirësojnë më tej zhvillimin e zgjedhjeve në Shqipëri dhe të mbështesin përpjekjet për t’i sjellë ato plotësisht në përputhje me angazhimet e OSBE-së dhe standardet e tjera ndërkombëtare për zgjedhjet demokratike. Këto rekomandime duhet të lexohen së bashku me rekomandimet e kaluara të ODIHR-it që nuk janë adresuar ende. ODIHR është i gatshëm të ndihmojë autoritetet e Shqipërisë për të përmirësuar më tej procesin zgjedhor dhe për të adresuar rekomandimet e përfshira në këtë dhe raportet e mëparshme.
REKOMANDIMET PRIORITARE
- Kuadri ligjor ka nevojë për rishikim të mëtejshëm për t’i adresuar ODIHR-it dhe Komisionin e Venecias rekomandimet dhe një numër paqartësish dhe mospërputhjesh. Ndryshimet në ligj duhet të paraprihen nga një proces i hapur dhe gjithëpërfshirës i konsultimit dhe duhet të realizohet mirë përpara zgjedhjeve të ardhshme.
- Shteti duhet të garantojë të drejtën për zgjedhje të lira dhe të fshehta. Çdo formë presioni për të zbuluar se si kanë votuar qytetarët duhet të parandalohen.
- Autoritetet e zbatimit të ligjit duhet të intensifikojnë përpjekjet për të identifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht rastet e blerjes së votës. Qytetarët duhet të inkurajohen të raportojnë dhe të japin prova të çdo rasti për blerje votash ose presioni.
- Shqipëria duhet të garantojë sigurinë e të dhënave personale të qytetarëve. Institucionet përkatëse duhet të kryejnë hetime të thelluara dhe të dënojnë çdo shkelje që ndikon në besimin e publikut në zgjedhje.
- Legjislacioni duhet të ndryshohet për të siguruar që mediat të jenë në gjendje të mbulojnë në mënyrë të pavarur aktivitetet e subjekteve zgjedhorë me synimin për të kufizuar përdorimin e përmbajtjes së prodhuar nga partia në lajmet e transmetuara.
REKOMANDIME TË TJERA
Sistemi elektoral
- Duhet respektuar parimi i barazisë, pragu kombëtar prej 1 përqind për kandidatët e pavarur duhet rishikuar.
Kuadri Ligjor
- Në mënyrë që të garantohet siguria ligjore dhe administrimi efektiv i zgjedhjeve, nën-rregullorja detyruese duhet të jetë në përputhje me legjislacionin primar dhe të miratohet në kohën e duhur.
Administrimi i zgjedhjeve
- Për të forcuar transparencën dhe për të shmangur çdo vonesë në administrimin e zgjedhjeve, KQZ-ja duhet të publikojë një kalendar zgjedhor gjithëpërfshirës me afatet përkatëse, përfshirë miratimin e akteve nënligjore, për trajnime dhe detyra logjistike.
- Duhen siguruar pajisjet teknologjike në zgjedhje për të rritur transparencën dhe besimin e publikut, kohën dhe burimet e përshtatshme për efektivitet. Duhet aplikuar votimi elektronik në një shkallë më të gjerë. Duhet të merren parasysh metodat e verifikimit të tilla si kontrollet e kufizimit të rrezikut
- Për të shmangur zhvlerësimin e qëllimshëm të fletëve të votimit dhe për të rritur besimin në procesin zgjedhor, autoritetet duhet të investojnë në programe të edukimit të votuesve të përshtatura për kategori të ndryshme të votuesve.
Regjistrimi i votuesve
- Për të siguruar votim universal dhe trajtim të barabartë para ligjit, duhet të hiqen kufizimet mbi persona me aftësi të kufizuara. Duhet vendosur me ligj regjistrimi i votuesve mbi 100 vjeç.
- Autoritetet lokale duhet të sigurojnë që të gjithë votuesit të informohen në kohën e duhur për vendin dhe kohën për shqyrtimin e listës së votuesve dhe vendndodhjen e qendrave të tyre të votimit.
Regjistrimi i kandidatëve
- Kandidimi i kryetarëve të partive politike në disa zona zgjedhore duhet rishikuar për të ruajtur barazinë në zgjedhje.
- Kufizimet në të drejtën e qëndrimit për ata që deportohen dhe janë nën një urdhër kërkimi, fajësia e të cilëve nuk ka ndodhur, duhet të hiqet.
Financimi i fushatës
Autoritetet duhet të marrin në konsideratë ndryshimet ligjore për të zgjeruar rregulloret dhe kufijtë e dhurimeve dhe shpenzimet, siç janë caktuar për partitë politike, për palët e treta.
Në mënyrë që të rritet përgjegjësia e partive politike dhe transparenca e përgjithshme e partive politike në procesin zgjedhor, duhet t’i kushtohet vëmendje kërkesës që garuesit të zbulojnë fushatën e tyre të ardhurat dhe shpenzimet para ditës së zgjedhjeve.
Duhet zhvilluar më tej kapaciteti i KQZ-së për të zbatuar në mënyrë efektive kërkesat ligjore në lidhje monitorimin e financimit të partive zgjedhore.
Mediat
Kodi Zgjedhor duhet të ndryshohet për të garantuar mundësi të barabarta për të gjitha palët në garë hyni në media, përfshirë hapësirën për reklamim. Mund të merren parasysh konsiderata shtesë caktimin e një sasie të caktuar të kohës së transmetimit falas në mënyrë të barabartë për të gjithë garuesit gjatë fushatës.
Pjesëmarrja e minoriteteve kombëtare
KQZ-ja dhe palët e tjera të interesuara duhet të vazhdojnë programet personale të edukimit për të mundësuar votimin e pakicave kombëtare rome dhe egjiptiane. Mund të bëhen përpjekje shtesë nga autoritetet për të lehtësuar aplikimin ose rinovimin e kartave të identitetit nga votuesit në nevojë.
Ankesa dhe apele
Mund të merret parasysh rishikimi i ligjit në mënyrë që të qartësohet përgjegjësia për ankesat kundër vendimeve të KQZ-së dhe atyre që lidhen me shkeljet e fushatës.
Siç përshkruhet nga Kodi Zgjedhor, të gjitha vendimet përkatëse të lidhura me zgjedhjet, përfshirë ato lidhur me sanksionet, duhet të rishikohet nga Komisioni i Ankesave dhe Sanksioneve dhe Kolegji Zgjedhor.
