Organizata Freedom House ka arritur në përfundimin se një numër i madh udheqësish në Evropën Qendrore dhe Lindore as nuk përpiqen të pretendojnë se po luajnë sipas rregullave demokratike.
Sipas raportit të përvitshëm “Vendet në Tranzicion” që u bë publik të mërkurën, disa nga vendet e Ballkanit shënuan rënie në nivelin e demokracisë gjatë vitit 2019, krahasuar me një vit më herët, përfshirë Shqipërinë. Kosova shënoi rritje, por zhvillimet e këtij viti lënë shkas për shqetësim. Siç njofton kolegia Keida Kostreci, organizata thotë se pandemia e koronavirusit përbën një pikë kthese që mund të thellojë rënien ose të rigjallërojë demokracinë.
Prirje shqetësuese
Në zonën me 29 vende që mbulon raporti Vendet në Tranzicion, numri i demokracive është më i ulëti në historinë 25 vjeçare të tij. Michael Smeltzer, analist kërkimor i raportit Vendet në Tranzicion, thotë se përfundimet e këtij viti janë vërtet shkurajuese.
“Ne arritëm në përfundimin se udhëheqësit dhe politikanët në rajon, po heqin dorë edhe nga fasada e demokracisë. Kjo do të thotë që maskat janë hequr. Udhëheqësit dhe politikanët nuk po fshihen më as pas respektimit formal të demokracisë, duke sulmuar hapur institucionet demokratike”, tha ai për Zërin e Amerikës.
Ai thotë se shpërbërja e këtij konsensusi demokratik është më e qartë në Evropën Qendrore dhe në Ballkan.
Katër vende kanë ndryshuar regjim: Polonia që doli nga kategoria e demokracive të konsoliduara, duke u shndërruar në një demokraci gjysmë e konsoliduar. Ndërkohë Hungaria, Serbia dhe Mali i Zi kanë dalë plotësisht nga grupi i vendeve demokratike dhe tani janë të klasifikuara si regjime hibride/demokraci në tranzicion.
Rënia në Balkan ndodhi për shkak të tri vendeve: Shqipërisë, Malit të Zi dhe Serbisë.
Shqipëria rënie në qeverisje demokratike dhe proces zgjedhor
Shqipëria që edhe këtë vit është në kategorinë e regjimeve hibride/demokraci në tranzicion, shënoi rënie në qeverisjen demokratike dhe procesin zgjedhor. Në një shkallë vlerësimi nga 1 deri në 7 pikë, ku 1 është niveli më i ulët i demokracisë është 7 më i larti, Shqipëria nga 3.89 pikë që kishte një vit më herët, këtë radhë kishte 3.82 pikë.
“Kjo kishte të bënte me një numër faktorësh, përfshirë bojkotimin e opozitës dhe konfliktin politik rreth zgjedhjeve që i la votuesit pa një zgjedhje të vërtetë përsa i takon votës”, thotë analisti Smeltzer.
Prirja për bojkot, u vu re në shumë vende.
“Nga Tirana në Tbilisi, ata që janë në pushtet, nuk janë të interesuar që ta bëjnë parlamentin një vend ku diskutohet. Në fakt, ata janë gjithnjë e më pak të interesuar për diskutim”, thuhet në raport.
Gjergji Vurmo, drejtor programi i Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim në Tiranë, është autor i kapitullit për Shqipërinë. Ai thotë se opozita parlamentare në fillim të vitit të shkuar u përball praktikisht me një situatë ku realisht nuk mund të korrigjonte dot qeverisjen.
“Pavarësisht kësaj situate me të cilën u përball opozita vitin e shkuar, unë personalisht mendoj se do të ishte më mirë qëndrimi brenda institucioneve”, tha ai për Zërin e Amerikës.
Pas bojkotimit, vazhduan një sërë përplasjesh institucionale…
“…duke filluar mes presidentit, parlamentit dhe Komisionit Qendror të Zgjedhjeve. Më pas kemi procedurën për shkarkimin e presidentit dhe rreth fundit të vitit të shkuar, kemi edhe përplasjet mes presidentit, parlamentit lidhur me emërimin e gjyqtarëve të gjykatës kushtetues”.
Të gjitha këto, thotë ai kontribuuan në rënien e nivelit të demokracisë.
Zoti Vurmo thotë se mungesa e funksionimit të Gjykatës Kushtetuese, i thelloi edhe më tej problemet. Ka shumë aspekte të demokracisë që nuk rregullohen thjesht me fitoren e zgjedhjeve dhe sigurimin e shumicës.
“Janë pikërisht këto arsye të cilat kanë shtyrë demokracitë liberale të ndërtojnë mekanizmat e kontrollit dhe balancës të pushteteve. Është pikërisht kjo arsyeja e ekzistencës së institucioneve të pavarura të cilat mbrojnë edhe kushtetueshmërinë dhe pritshmërinë dhe performancën e institucioneve dhe të pushteteve”.
Zoti Smeltzer thotë se mekanizmi i kontrolleve dhe balancave në Shqipëri, nuk është efektiv për të parandaluar këto konflikte.
Megjithëse Shqipëria është në të njëjtën kategori zoti Smeltzer thotë se është gjithsesi shqetësuese të shohësh një trajektore negative apo të dobët demokratike.
“Pra shqetësimi nuk është edhe aq se është i këtij apo atij lloj regjimi, por në ç’drejtim po shkon vendi: a po ndjek një trajektore më demokratike apo po bëhet gjithnjë e më pak demokratik”, tha ai.
Dhe zoti Vurmo thotë që megjithëse ka vende të tjera që janë në një nivel më të ulët, pas 30 vjetësh tranzicion, shqiptarët duan të jenë më mirë, pasi kërkesat e tyre janë rritur.
“Thjesht fakti që në Shqipëri shumica e të rinjve do të donin të linin vendin e tyre, thjesht për shkak të faktit se ata nuk shohin më asnjë shpresë në mundësinë që Shqipëria të shndërrohet thelbësisht dhe rrënjësisht në një demokraci funksionale, do të thoja që është një fakt ulëritës”, thotë ai.
Përmirësim në Kosovë, por shqetësim për të ardhmen
Zoti Smeltzer thotë se përmirësimet në Ballkan ishin në Kosovë dhe Maqedoni të Veriut.
“Të dyja vendet patën ngritje në kategorinë e medias, ku ekspertët panë një përmirësim afatgjatë”, thotë ai.
Kosova është po ashtu në grupin e regjimeve hibride/demokraci tranzicionale. Nga 3.11 pikë një vit më herët, këtë vit vlerësimi për të ishte 3.18.
“Në rastin e Kosovës, ekspertët tanë panë një rritje të fondeve të dhuruesve për të rritur larminë e medias dhe për të luftuar keqinformimin”, thotë analisti Smeltzer.
“Kosova është i vetmi vend në zonën që mbulon raporti, që ka pasur rritje në 5 vitet e fundit”, thuhet në raportin që shqyrton zhvillimet e vitit 2019. Por Freedom House thotë se zhvillimet e fundit hedhin një hije dyshimi për përparimin e ardhshëm.
Zoti Smeltzer e pranon që mjedisi politik në Kosovë është bërë më i komplikuar sidomos përsa i takon votës së mosbesimin ndaj Kryeministrit Albin Kurti dhe ndikimit të COVID-19.
“Ne do ta ndjekim me kujdes trajektoren demokratike të vendit dhe do të shohim me kujdes se si do të zhvillohen ngjarjet përsa u takon institucioneve demokratike”, thotë ai.
Lojë gjeostrategjike
Një nga prirjet shqetësuese, që zoti Smeltzer thotë se u vu re vitin e kaluar ishte ndikimi i aktorëve të tjerë.
“Është ky ndryshim gjeostrategjik, në klimën e një rendi global të dobësuar, ku konsensusi demokratik është zëvendësuar nga rivaliteti i fuqive të mëdha”.
Ndërsa në të kaluarën raporti “Vendet në Tranzicion” ka folur për ndikim rus në rajon, raporti i kësaj radhe përshkruan se si Kina gjithnjë e më shumë po përfiton nga dobësi institucionale, duke depërtuar në struktura të korruptuara politike dhe ekonomike
“Në këtë raport ne kemi identifikuar importimin e teknologjisë së përgjimit, në vende si Serbia, fushata për ndikimin tek media, në vende si Republika Çeke dhe gjetiu në Evropën Qendrore dhe Lindore dhe të ashtuquajturën diplomaci të borxheve në Mal të Zi dhe Maqedoninë (e Veriut) ku Kina ka në pronësi përqindje të larta të borxhit të huaj”, thotë Smeltzer.
“Ne analizuam se si Kina po gjen çarje në institucionet demokratike, po ndikon këto institucione ku ne fokusohemi që nga media e pavarur, tek korrupsioni, tek qeverisja demokratike. Është më shumë një ndërveprim tinzar me këto institucione sesa një fushatë propagandistike”, shton ai.
COVID-19, provë për demokracinë në 2020
Me gjendjen shqetësuese që identifikon raporti për rënien e demokracisë në vitin 2019, kriza globale e pandemisë së koronavirusit, mund të përbëjë një pikë kthese për mirë ose për keq.
“Mund të përshpejtojë ose të thellojë rënien demokratike që kemi parë ose në të kundërt mund të jetë një mundësi për ndryshim thelbësor pozitiv”, thotë Smeltzer.
Deri tani, thotë ai, kemi parë efektet negative të pandemisë.
“Po u jep autokratëve dhe atyre me prirje autokrate në këtë rajon dhe në gjithë botën një justifikim për rrëmbim pushteti dhe centralizimin e mëtejshëm të pushtetit”.
Por autorët e raportit shpresojnë që në të ardhmen afatmesme dhe afatgjatë, kjo krizë të ofrojë një mundësi për avokatët e demokracisë.
“Ideja që do të bien në sy defiçitet e demokracisë aty ku ekzsitojnë dhe do të hidhet dritë mbi punën që ende mbetet për t’u bërë nga këta avokatë të demokracisë”, thotë zoti Smeltzer.
Freedom House rekomandon që udhëheqësit evropianë të angazhuar ndaj demokracisë të mos tolerojnë më sulmet ndaj institucioneve në vendet përreth tyre dhe që Shtetet e Bashkuara të luajnë rolin e tyre në këtë drejtim./VOA
