Një media investigative aistriake FOB, ka publikuar detaje rreth ambasadorit shqiptar në Vjenë, Fate Velaj dhe një skenari përmes të cilit ai u aprovua nga qeveria austriake edhe pse kishte kritere përjashtuese për këtë post në Vjenë.
Screen shot i shkrimit të gazetës austriake
Shkrimi i plotë i gazetës austriake
Emërimi i Fatmir Velajt si ambasador i Shqipërisë në Vjenë në vitin 2023 po bëhet gjithnjë e më shumë një fuçi baruti diplomatike dhe politike. Aktualisht, një rast nga Shqipëria po shkakton shumë polemika në Ministrinë e Jashtme të Beate Meinl-Reisinger (Neos). Çështja Velaj tani po kthehet në një çështje politike dhe po e vë qeverinë e re federale në një situatë të pasigurt. Edhe sulmi mediatik kundër Hungarisë dhe Viktor Orban tani duket nga një këndvështrim tjetër.
Fatmir Velaj u emërua ambasador i Shqipërisë në Vjenë në korrik 2023, kur Republika e Shqipërisë e emëroi zyrtarisht atë si pasardhës të ambasadorit Roland Bimo.
Në vitin 2024, emërimi i Velajt si ambasador u ngrit për herë të parë në një pyetje parlamentare nga anëtari i atëhershëm i Këshillit Kombëtar të NEOS, Helmut Brandstätter. Kërkesa tregon se sa thellë shkojnë dyshimet për përshtatshmërinë e tij. Ai përmban 14 pyetje të detajuara mbi papajtueshmëritë e mundshme, parakushtet që mungojnë dhe ndikimin politik.
Ndër të tjera, Brandstätter donte të dinte nëse Velaj ishte një shtetas i dyfishtë austriako-shqiptar në kohën e emërimit të tij dhe nëse ai merrej me aktivitet tregtar në Austri. Sipas praktikës aktuale, të dyja do të ishin arsye për përjashtim nga akreditimi si ambasador i një vendi të tretë. Kërkesa thotë fjalë për fjalë:
“A është e vërtetë që kandidati i caktuar është duke ushtruar një aktivitet tregtar në Austri? A do të ishte kjo një arsye për përjashtim?”
Bëhen gjithashtu pyetjet e mëposhtme:
“A dihet nëse kandidati i caktuar ka hequr dorë nga shtetësia austriake apo do të hiqte dorë nga ajo nëse emërohej?”
Gjithashtu, diskutohet edhe mundësia e ndërhyrjes politike. Veçanërisht shpërthyes është dyshimi se një anëtar i qeverisë mund të ketë ndërhyrë në favor të Velajt pavarësisht shqetësimeve ekzistuese. Hetimi përmend në mënyrë specifike Ministren Federale të atëhershme për Çështjet e BE-së dhe Kushtetutës, Karoline Edtstadler:
“A është e vërtetë që Ministrja Federale për Çështjet e BE-së dhe Kushtetutës, Karoline Edtstadler, ishte e përfshirë në këtë emërim?”
Në qendër të kritikave është edhe Ministria e Jashtme. Pyetja është nëse BMEIA i ka kërkuar tashmë Ministrisë së Jashtme në Tiranë të emërojë një kandidat tjetër me notë verbale në korrik 2023 dhe nëse kjo kërkesë nuk është përmbushur deri më sot. Për kujtim, në atë kohë ministër i Jashtëm ishte Alexander Schallenberg. Ka edhe pyetje specifike për këtë:
“Cilat departamente apo individë në BMEIA morën vendimin për akreditimin?”
“Kur dhe në çfarë mase ishte përfshirë në proces Ministri i Jashtëm Alexander Schallenberg?”
Kjo do të thotë se Velaj nuk është i vetmi fokus. Lind dyshimi se pas emërimit qëndron një rrjet i errët lobimi politik dhe oportunizmi diplomatik. Ndërvarësitë politike partiake në Austri në veçanti ngrenë pyetje kyçe. Si erdhën çmimet shtetërore? Kush e nisi atë dhe për çfarë arsye?
Nga azilkërkues në ambasador
Biografia e Velajt në pamje të parë duket meteorike. Ish-azilkërkuesi nga Traiskirchen mori jo vetëm Dekoratën e Artë të Meritave të Republikës së Austrisë, por edhe titullin “Profesor”. Sipas certifikatës së çmimit të datës 13 dhjetor 2019, ai u nderua për arritjet e tij si “piktor, fotograf, shkrimtar, publicist, menaxher kulturor dhe kurator ekspozite”. Certifikata është në dispozicion të ekipit redaktues.
Hetimi provon abuzime – pa pasoja
Bazuar në përgjigjen ndaj hetimit të Ministrit të Jashtëm Alexander Schallenberg të datës 24 korrik 2024, detaje të mëtejshme shpërthyese tani janë shfaqur në rastin Velaj.
Përgjigja zyrtare e Ministrisë së Jashtme konfirmon akuzat kryesore rreth emërimit të Fatmir Velajt si ambasador i Shqipërisë në Vjenë. Prandaj, Ambasada Shqiptare kërkoi një marrëveshje diplomatike më 27 korrik 2023. BMEIA më pas vendosi në rrjedhën e një kontrolli rutinë se i emëruari kishte shtetësi austriake dhe shqiptare dhe kishte qenë aktiv komercialisht në Austri në të kaluarën . Të dyja janë të papajtueshme me dispozitat e Konventës së Vjenës për Marrëdhëniet Diplomatike. Nga Tirana pasuan disa kërkesa për sqarime – veçanërisht në lidhje me shtetësinë dhe veprimtarinë profesionale të ambasadorit të emëruar.
Vetëm më 19 mars 2024, ambasada shqiptare njoftoi se Velaj kishte hequr dorë nga shtetësia austriake , duke i hapur kështu zyrtarisht rrugën akreditimit. Që më 3 prill 2024, Presidenti Federal dha miratimin e tij – bazuar në propozimin e BMEIA. Më 26 qershor 2024, Velaj më në fund dorëzoi letrat kredenciale. Kjo do të thotë se pavarësisht viteve të punës në Austri, pavarësisht shtetësisë së dyfishtë dhe pavarësisht nga një të kaluar tregtare, Velaj u akreditua diplomatikisht – pasi pengesat formale u hoqën përmes hapave të mëvonshëm.
Këshilli i Ministrave nën presion
Tani është e qartë: Ministri i Jashtëm Meinl-Reisinger është nën presion për të vepruar. Sipas dosjeve të brendshme të Ministrisë së Jashtme, Velaj mësohet se ka ndërhyrë personalisht në BMEIA në disa raste. Në interes të transparencës dhe higjienës politike, i gjithë procesi duhet të rishqyrtohet. Pyetja kryesore është nëse ka pasur ndonjë ndikim të padrejtë në emërimin si ambasador. Nëse do të ishte kështu, shkarkimi do të ishte pothuajse i pashmangshëm.
Një hap i tillë do të kishte rëndësi edhe në nivel ndërkombëtar. Kjo mund të çojë në tensione diplomatike me Tiranën dhe të hedhë një dritë shqetësuese mbi standardet e politikës së jashtme austriake. Kjo tejkalon çdo variant të “përça dhe pushto”, sado dinake.
Transparenca është rend i ditës
Pyetja parlamentare vuri gishtin mbi një plagë të hapur. Pse BMEIA hezitoi me muaj të tërë për të refuzuar apo konfirmuar emërimin e Velajt? Pse nuk u propozua asnjë kandidat alternativ pavarësisht shqetësimeve të qarta? Kush është përgjegjës për mospërfilljen e dukshme të zakoneve diplomatike?
Shqipëria është aktualisht nën presion gjithsesi: vetëm muajin e kaluar, Prokuroria e Posaçme shqiptare arrestoi kryebashkiakun e Tiranës, Erion Veliaj, me dyshimin për ryshfet, pastrim parash dhe fshehje të ardhurash.
Një gjë është e sigurt: shumë pyetje mbeten pa përgjigje në rastin Velaj. Por një gjë është tashmë e qartë – nëse rezulton se një kandidat i papërshtatshëm është emëruar ambasador përmes ndërhyrjes politike, kërcënon një skandal diplomatik me pasoja të konsiderueshme. Dhe një gjë është po aq e sigurt: kjo çështje nuk mund të fshihet thjesht në aspektin e politikës së jashtme.
