Autoriteti për Informim me Dokumente të ish-Sigurimit të Shtetit, mbajti sot aktivitetin “Spaçi në arkiva- 50 vjet nga Revolta”, në të cilën u ekspozuan dokumente nga arkiva e ish-Sigurimit të Shtetit për kampin e punës së detyruar në Spaç, revoltën, vendimet penale me vdekje dhe ridënimet.
Akiviteti u zhvillua me praninë e përfaqësuesve të trupit diplomatik, ekspertëve të punës, pedagogë e student të jurisprudencës nga institucioneve publike e private arsimore vend, studiues e aktivistë të shoqërisë civile dhe të drejtave të njeriut, për të cilët u bën të njohura edhe dokumente të tjera, zyrtare, të siguruar në kuadër të bashkëpunimit institucional, mbi natyrën punës së detyruar, marrëveshjen mes Drejtorisë së Burgjeve dhe ministrinë që administronte minierat për angazhim e të burgosurve politik në nxjerrjen e mineralit të bakrit dhe piritit.
Dr. Gentiana Sula, Kryetare e Autoritetit tha se : “Dokumentet nga arkiva e ish-Sigurimit të Shtetit, do të shërbejnë:së pari si bazë për ndërtuar narrativën e burgut të Spaçit si kamp i punës së detyruar dhe së dyti si burim faktesh për ndërtimin e analizës juridike mbi përdorimin e ‘ligjeve penale të kohës’ në zhvillimin e gjyqeve farsë, si mjet shtypje dhe kontrolli mbi kundërshtarët politikë. Analiza juridike e saj sot na ndihmon,të përmirësojmë sistemin e demokracisë, të përmirësojmë politikat e rehabilitimit dhe kompensimit financiar, si dhe siguron mosmohim të kostove të diktaturës.” Mes tw tjerash kryetarja e konsideroi kwtw ditw si moment për t’i kërkuar viktimave, familjeve të tyre, studiuesve të rinj të shtojnë përpjekjet për përkujtim, transparencë dhe drejtësi, ndërsa parlamentit shqiptar t’i hapin rrugë ndërtimit të një muzeu që nderon kujtimin e tyre dhe edukon qytetarwt.
Z. Nuri Stepa, dwshmitar i revoltws tregon pwr ato tre ditw proteste, ku tw burgosurit u ngritwn kundwr keqtrajtimeve, punws skllavwruese. Tregoi pwr ditwt pas revoltws, hetuesinw e egwr dhe dwnimet qw rwnda. ‘Na torturonin ditw e natw, deri sa humbin ndenjat”, thotw ai teksa sa sheh pas nw kohw, ndwrkohw qw kwrkon ngritjen e njw muzeu kujtese nw Spaç dhe ngritjen e njw memoriali nw qwndwr tw qytetit nw kujtim tw katwr tw pushkatuarwve.
Z.Gjergj Marku, Anëtar i Autoritetit foli mbi statistika tw numrin e personave të burgosur në Spaç dhe sasinw e prodhimit tw bakrit dhe piritit nxjerrw prej punws sw tyre nw 23 vjet, tw ekzitencws sw kampit tw punws Spaç. Sipas tij numri i tw burgosurve qw prej krijimit e deri nw fillim tw viteve vë 80 wshtw lugatua midis 900 -1200 vetwve. Nwpwrmjet shfrytwzimit tw punws sw tyre u prodhuan nw vite 2.82 milionw ton bakwr dhe 1.3 milionw ton pirit.
Dr. Femi Sufaj, Nëndrejtor i Përgjithshëm i burgjeve foli vendimet e padrejta penale, mungeswn e shtetit tw sw drejtws nw diktaturw, si dhe kushtet e punës në nxjerrjen e mineralit të bakrit dhe piritit në këtë minierë, punën e detyruar dhe të papaguar, pwr tw cilwt tw dnwuarit merrnin vetwm 10% tw pagws sw miniatorit tw lirw.
Ing.Halit Shqarthi, nga “Alb Bakër’’ foli për prodhimin e bakrit dhe piritit në minerë. Sipas tij në vitin 1969 nxirrej vetwm 50 mijë tonë bakër, ndwrsa në vitin 1981, me rritjen e të burgosurve, prodhimi u rrit me 4 herë rreth 200 mijë tonë në vit. Sipas tij, dokumentet tregojnë se mes viteve 69-80 janë nxjerrë rreth 1 milionë e 200 tonë bakër.
Dr, Mirela Sinani, foli rreth 45 veçori tw rrwfime tw ish-tw pwrndjekurve nw kwtw burg ku theksoi se dënimi në birucë nën temperaturat -15 gradë, vdekjet nga shembja e galerive, vetëvrasjet nga dëshpërimi, të gjithë këto padrejtësi që vijnë nga e kaluara janëfakte që kërkojnë një qasje juridike.
Studiues Alfred Duka, studiues, analizoi letrën e Fadil Kokomanit dhe Vangjel Leshos, tw dy tw burgosur nw Spaç dërguar më 9 korrik 1978 në Komitetin Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë kundër “regjimit obskurantist e famëkeq, të pashpirt e gjakatar” siç shkruanin dy gazetarwt nw tw. Letra konsiderohet një akt i jashtëzakonshëm guximi dhe trimërie në atë “humnerë amoraliteti”, ku pushteti zotëronte fuqinë absolute ndëshkuese. Të dy u arrestuan dhe u dënuan me vdekje, pushkatim “për krijimin dhe pjesëmarrjen në një organizatë kundërrevolucionare” dhe “për agjitacion e propagandë”.
Nëpërmjet kwtij aktiviteti Autoritetit synon tw nxisw ndërtimin e analizës dhe debatinprofesional juridik mbi zbatimin e ligjeve të kohës si: perspektiva e të drejtave të njeriut, liria e ndërgjegjes dhe lëvizjes, procesi i (pa)drejtë penal në gjyqet famëkeqe të dënimit, ridënimit, ekzekutimit, shkelja e dispozitave kushtetuese për pagesën e pabarabartë të punës etj, synim qw gjeti mbështetje nga partnerët akademikë të Autoritetit, si Shkolla e Magjistraturës, Universiteti Evropian i Tiranës dhe Fakulteti Drejtwsisw, Univeristeti i Tiranws.
Nw tw u ekzpozuan me qindra faqe dokumente arkivore si: dokumente nga dosja ‘Objekt i Rëndësisë së Veçantë Spaç, Reparti i riedukimit nr. 303’; dokumente nga dosja nr. 335, viti 1973, “Disa konkluzione mbi nje ngjarje te jashtezakonshme ne repartin e riedukimit te armiqve te popullit në Spaç; dokumente nga dosje hetimore- gjyqësore për pesë grupet e të burgosurve që u ridënuan për revoltën, mes tyre dhe të dënuarit me vdekje.
Revolta e Spaçit përbën një pikë kulmore në historinë e qëndresës antikomuniste, por edhe të lëvizjes për liri e demokraci. Si e tillë, përkujtimi dhe zbardhja e historisë së ngjarjes, e personave që u përfshinë në të, e të gjithë vlerave kombëtare që përcjell, për ndërgjegjësimin e brezave mbi të shkuarën e vendit është e rëndësishme.
Në kuadër të edukimit qytetar dhe informimit të publikut, Autoriteti ka në qendër të misionit të tij nxitjen e dialogut mbi të shkuarën e vendit nën regjimin komunist, dhe e bën këtë duke organizuar një gamë të gjerë projektesh, nga ekspozita dhe botime deri te seminare, vizita studimore dhe konferenca, takime, tryeza, projekte audiovizuale, etj.
Grupi i punës së Autoritetit ngritur në përkujtim të 50-vjetorit të revoltës së burgut të Spaçit ka punuar për sjelljen e 45 intervistave audio-vizuale me ish të përndjekur politikë në këtë burg si dhe fëmijët e tyre. Studiuesja Mirela Sinani do të punojë për përgatitjen e tyre në një botim përmbledhës ndërkohë që rrëfimet do të shërbejnë për ndërtimin e një dokumentari kushtuar kësaj ngjarjeje.
Autoriteti po punon, nëpërmjet shkrimtares për fëmijë Rovena Rozhani, në hartimin e një libri për fëmijë dhe short video për Platformën- “Të mësojmë për të shkuarën- burime arsimore të hapura 1944-1991”. Tekstet do t’u vijnë në ndihmë mësuesve të historisë, me qëllim përcjelljen e ngjarjes tek nxënësit e sistemit parauniversitar.
Autoriteti zhvilloi edhe një konkurs mes nxënësve të shkollave artistike të vendit, nëpërmjet bashkëpunimit mes AIDSSH-së dhe Ministrisë së Arsimit dhe Sporteve, për krijimin e një logoje kushtuar 50–vjetorit të Revoltës së Spaçit, me qëllim final edukimin e brezit të ri rreth padrejtësive të së kaluarës dhe nevojës në rritje për respekt ndaj viktimave.
Bazuar në pëlqimet e mara, fitues është punimi i nxënësit , klasa XII-të, shkolla artistike “Ajet Xhindole” Berat. Kjo logo do të përdoret përgjatë vitit 2023 në komunikimin shkresor zyrtar të Autoritetit. m.k
