Meqë Kosova ka kapacitet të krijojë më shumë telashe se ç’mund të zgjidhen gjatë një jete njerëzore dhe pamë se si degjeneroi debati në Kosovë e Shqipëri pas vizitës së kryeministrit Rama në Beograd, ja dhjetë pika që mund të ndihmojnë në diçka që dukej se ishte e panevojshme para pak kohësh, normalizimit të marrëdhënieve Kosovë-Shqipëri.
1. Kryeministri i Shqipërisë, sikur ai i Kosta-Rikës, Ganës dhe Malajzisë, kanë të drejtë të flasin për çdo gjë, përfshirë edhe Kosovën. Dhe nuk kanë përgjegjësi ndaj qytetarëve të Kosovës, sepse nuk janë zgjedhur nga ta. Të thuash në Kosovë se Edi Rama guxon ta thotë këtë apo nuk guxon ta bëjë atë, e vë qytetarin e Kosovës në dy pozita eventuale. Një, të tifozit para ekranit televiziv, që i tregon trajnerit të një skuadre ndërkombëtare (a kombëtare, krejt njëjtë) se çka duhet të bëjë apo nuk mund të bëjë. Dy, të konsideruarit se kryeministri i Shqipërisë është një anëtar i familjes në tryezën e madhe, në të cilën mund t’i thuash gjithçka, përfshirë edhe se çka do të flasë apo të mos flasë në Beograd.
2. Kryeministri Rama nuk është anëtar i familjes kosovare. Nuk është vëlla i shqiptarëve të Kosovës. As shqiptarët e Shqipërisë, me një përjashtim, s’e kanë vëlla.
Edi Rama e ka vëlla Olsin. Dhe ky është vëllai i tij i vetëm. Edi Rama nuk e ka vëlla askënd tjetër brenda Shqipërisë dhe jashtë saj.
Ky është parim i rëndësishëm, sepse komunikimi me të nuk mund të bëhet si me një vëlla.
Dhe ky është parim i rëndësishëm, sepse për analizë racionale është e nevojshme të konstatohet se shqiptarët e Kosovës nuk janë vëllezër me shqiptarët e Shqipërisë. Racionalisht, me përjashtim të atyre biologjikë, shqiptarët e Kosovës nuk janë vëllezër mes vete, siç nuk janë shqiptarët e Shqipërisë.
Marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Kosovës janë për nga natyra e tyre juridike marrëdhënie mes dy shteteve sovrane. Qytetarët e Kosovës kanë, juridikisht, aq të drejtë që ta udhëzojnë se çka të flasë kryeministri i Shqipërisë sa kanë për kryetarin e Ganës dhe kryeministrin e Malajzisë.
Zyrtarët kosovarë, përfshirë edhe ministrin e Jashtëm, kur i thonë se nuk u nevojiten shërbimet e Edi Ramës, nuk i flasin vëllait. I flasin shtetit të Shqipërisë.
3. Tejkalimi i kornizës familjare është thelbësor edhe në një çështje kritike, mëmësia. Shqipëria nuk është nënë e Kosovës. Kosova nuk e ka nënë Shqipërinë. Shqipëria nuk është nënë e asgjëje. Kosova nuk është e bija e askujt. Shtetet nuk janë nëna. As janë bij.
Shqipëria është shtet i qytetarëve të saj me shumicë shqiptarë. Shqipëria nuk ka mbërritur, për shkaqe historike, të bëhet shtet i shqiptarëve.
Kosova është shtet i qytetarëve të vet, në shumicë shqiptarë. Në pamundësi që Shqipëria, për shkaqe historike, të bëhet shtet i shqiptarëve, shqiptarët e Kosovës e kanë ndërtuar shtetin e vet.
4. Kombi shqiptar nuk ka një qendër. Pamundësia e ndërtimit të një shteti kombëtar ka krijuar tashmë dy shtete dhe shumë shoqëri autoktone shqiptare.
Kombi shqiptar është policentrik, shumëqendrash. Kjo do të thotë se nuk ekziston një autoritet i vetëm (shtetëror, kulturor) që përcakton shqiptarizmin, shqiptaren.
Kjo do të thotë se ndërtimi i identitetit kombëtar është një proces i gjallë, që është i ndërlidhur edhe me shtetndërtimin e shoqërive shqiptare.
Shqipëria dhe Kosova, si shtete, për nga natyra institucionale, marrin obligim për zhvillimin e identitetit kombëtar, ashtu siç bëjnë në nivele të ndryshme institucionale shoqëritë shqiptare në Maqedoni, Mal të Zi dhe Luginë të Preshevës.
5. Shqipëria dhe Kosova, dy shtete të kombit shqiptar, nuk mund të jenë fqinjë të rëndomtë. Shkalla e interaksionit dhe integrimit mes tyre domosdoshmërisht është më e madhe se mes shteteve të tjera. Shkalla e integrimit dhe interaksionit kërkon racionalizim të politikave, të formave të bashkëvendimmarrjes për sektorët që identifikohen si pjesë të zhvillimit të identitetit kombëtar. Racionalizimi i politikave nënkupton që ministri i Jashtëm i Kosovës të mos komunikojë me anë të intervistës televizive me kryeministrin e Shqipërisë. Dhe anasjelltas.
6. Kryeministri Rama ka mbrojtur interesin shtetëror të Shqipërisë në Beograd. Interesi shtetëror i Shqipërisë është vendosja e marrëdhënieve sa më të mira me të gjitha shtetet, veçanërisht me ato me të cilat ekzistojnë problemet e hapura, sikur është rasti me Serbinë.
Kryeministri Rama, për më tepër, nuk ka bërë gjë më shumë se ç’kanë deklaruar udhëheqësit e Kosovës: edhe ata janë deklaruar se është interes shtetëror i Kosovës normalizimi i marrëdhënieve me Serbinë.
Rrjedhimisht, kryeministri Rama, duke mbrojtur interesin shtetëror të Shqipërisë, paska mbrojtur edhe atë që udhëheqësit e Kosovës e quajnë interes shtetëror të vendit.
7. Avancimi i interesit shtetëror të Shqipërisë i kryeministrit Rama në Beograd nuk qe në dëm të interesit të Kosovës. Në fakt, qe më i favorshëm për interesat e Kosovës se ç’kanë bërë udhëheqësit e Kosovës.
Në Beograd kryeministri Rama theksoi dy pika. Një, pengesë e marrëdhënieve mes dy vendeve është refuzimi i Serbisë që të njohë realitetin e Kosovës si shtet të pavarur. Dy, një kësi mohimi çon në situata absurde sikurse ajo e “Trepçës”, simbolika e një resursi të Kosovës, që po kontestohet nga Serbia.
Përderisa për kryeministrin Rama refuzimi i njohjes së shtetit të pavarur është pengesë në marrëdhëniet Shqipëri-Serbi, për ish-kryeministrin Thaçi edhe shpallja e Pavarësisë së Kosovës mund të negociohet. Ai dhe vartësit e tij pranuan, me vullnet të tyre, që Kosova, edhe pas shpalljes së Pavarësisë të përfaqësohet me një asterisk që e përshkruan si vend nën administrim të Rezolutës 1244 të OKB-së dhe Mendimit të GJND-së. Ish-kryeministri Thaçi dhe vartësit e tij pranuan se çështja e Pavarësisë së Kosovës është e kontestueshme, ndryshe nga kryeministri Rama.
Dhe, përderisa kryeministri i Shqipërisë deklaroi se resurset kosovare, sikurse është rasti me “Trepçën” janë të Kosovës, e njëjta gjë nuk ndodhi me kolegët e tij kosovarë. Në procesin negociator të Brukselit, ish-kryeministri Thaçi dhe vartësit e pasuesit e tij kanë pranuar se resurset kosovare mund të bashkadministrohen. I tillë është rasti me Marrëveshjen e telekomunikacionit, me të cilën pyetet Serbia se a do të ketë apo jo Kosova kod telefonik, një resurs i pastër ekonomik i shtetit të Kosovës.
8. Në avancimin e interesit shtetëror kryeministri Rama nënshkroi marrëveshje ndërshtetërore komunikacioni me Serbinë, një për rrugën, tjetrën për hekurudhë. Që të dyja do të lidhin Nishin me Durrësin.
Akuza që i është bërë është se ka bërë hesap pa hanxhiun, gjegjësisht ka nënshkruar një marrëveshje që detyrimisht përfshin edhe territorin e Kosovës, por duke mos i përfshirë zyrtarët kosovarë në marrëveshje.
Por, marrëveshja nuk ka të bëjë fare me Kosovën. Ka të bëjë me Berlinin. Kryeministrat e Shqipërisë dhe Serbisë nënshkruan marrëveshje që të ndërtojnë autostradë deri te kufiri i Kosovës, çdonjëri nga ana e vet. Dhe, që këtë ta bëjnë me paratë e BE-së, gjegjësisht të “Procesit të Berlinit”. Kosova, e cila tashmë e ka të ndërtuar (deri diku) autostradën me paratë e veta ndoshta nuk ka pritur, sikur Serbia, që ta ndërtojë aksesin e vet në Durrës me para evropiane, sepse paratë evropiane nuk do të mund të shpenzoheshin pa mbikëqyrje sikur u bë me paratë e taksapaguesve kosovarë.
Marrëveshja e Ramës për autostradë nuk shkon në dëm të interesit të Kosovës. Përkundrazi , e valorizon atë, sepse e rrit mundësinë e qarkullimit, qoftë edhe transitor, prej Nishit në Durrës dhe anasjelltas.
9. Kryeministri i Shqipërisë ka më shumë elokuencë, paraqitje karizmatike dhe kapacitet provokues për debat intelektual dhe artistik se ç’kanë kolegët e tij kosovarë.
Kjo asimetri mund të korrigjohet në dy mënyra. Ose të ndalohet paraqitja e mëtejme publike e kryeministrit Rama. Ose që kolegët e tij kosovarë të avancojnë drejt më shumë elokuence, karizme dhe thellësie intelektuale.
Është e qartë se situatat e këtilla asimetrike nuk zhbëhen me një vendim, qoftë ndalimi, qoftë avancimi.
Asimetria, herë në favor e herë në disfavor të njërës a tjetrës shoqëri shqiptare, është tipar evident, dhe do të jetë një konstantë e procesit të ndërtimit të mëtejmë të kombit.
E ndërtimi kërkon më shumë komunikim, jo përjashtim nga ai. Kërkon më shumë Edi Ramë, jo më pak.
10. Kryeministri i Shqipërisë shprehu ambicien e tij që shqiptarët dhe serbët të pajtohen sikur bënë francezët dhe gjermanët.
Tingëllon bukur, është në interesin shtetëror të Shqipërisë, por nuk është e përsëritshme. Pajtimi historik franko-gjerman qe i mundur vetëm me okupimin e Gjermanisë, ndërtimin e një shoqërie demokratike gjermane nën institucionet e okupacionit dhe një katarsis kombëtar që mori përgjegjësinë kolektive për nazizmin dhe politikën e gjenocidit.
Pajtimi i këtillë mes shqiptarëve dhe serbëve nuk po pengohet prej shqiptarëve. Ai do të vijë kur Serbia të jetë një shtet demokratik, i cili duke u ballafaquar me të kaluarën e vet pranon përgjegjësinë kolektive të përndjekjes së shqiptarëve të Kosovës dhe me dorë të shtrirë e njeh Pavarësinë e Kosovës.
*Themelues i Koha Ditore
